Euskal atsotitzak

Gotzon Garate, euskal atsotitzen bildumagilea.

Refranes y Sentencias (1596) azala, euskal atsotitzen bilduma zaharra.

A

• "Ardi adarduna eta behi sabelduna".
• "Anderaurenak etxea".
• "Ardi bat doan lekutik, oro".
• "Asto dadina, zordun".
• "Atsedenaz atseden dagit".
• "Arotz dadinean zirola".
• "Aharrausi luzea, loa edo gosea".
• "Adikatzen da emailea eta ez hartzailea".
• "Alargunaren semea baino bere urdea da hobeago".
• "Atorraren baizen hurrago narrua".
• "Agindu eta eman ez; hala, saria prestu ez".
• "Aramaio, duenak ez lemaio".
• "Atzo berdindu naiz; noiz dut urtea? ".
• "Azaga onik ez du mandazainek".
• "Andre guztiok ertzetik erabiliko haute beti".
• "Anderaurenak etxe hutsa bete".
• "Amukozko buztana duenak suaren beldur".
• "Adiuntza onean nentorren, baina ezer ez nekarren".
• "Ardi xipia beti bildots".
• "Ahotik bero ezak labea eta zaharra".
• "Atso asea, gosagogor".
• "Adikatzen da emailea eta ez hartzailea".
• "Ahuntzak garia ikusi, baina ez hesia".
• "Artzainok harri zitezen, gaztok ager zitezen".
• "Albia, deunga guztien habia".
• "Ardura, ez nauk hire gura".
• "Argalok kideko egiten badira, haiek indartsuen izango dira".
• "Aztia ez den zaharra ahaztu dadila".
• "Arotzaren etxea zotzez, zotzez ere gaitzez".
• "Ahuntza igarota oinatza ageri, batak dagiena bestek igini".
• "Aurrera aditzen ez dena, atzera dago".
• "Aztertzen dago, eta burrustuko zait".
• "Aurreren jaiotzen dena osteren ez du negarra".
• "Aurrera aditzen ez dena atzerantz jausten da".
• "Ardia ahuntzari ile eske".
• "Apizatzen ez dena edireten da".
• "Adiskide berriagatik zaharra uka baledi, edo lehen edo gero kalte hartu leidi [= legike] ".
• "Andrea soroi, urdea basoi".
• "Anderaurenaren etxea, garatzazal".
• "A zer parea, karakola eta barea".
• "Abendua jai huts eta gau huts".
• "Abenduko eguna, argitu orduko iluna".
• "Abenduko lainoa, euria edo hegoa".
• "Aberats izatea baino ospe ona hobeago".
• "Aberatsa tranpa hutsa, pobrea amets hutsa".
• "Aberatsok jaia dute, txiro gaixook beti neke; auzook ere higuin dute beti dabilena eske".
• "Abere gaiztoa da gorrotoa".
• "Adi hadi, ze Jaungoikoa dagok adi".
• "Adinon da bost ume: alaba bi eta hiru seme".
• "Adinona larra baino hobe da".
• "Adiskide bako bizitza, auzo bako heriotza".
• "Adiskide onekin orduak labur".
• "Adiskideak, zaindu beharrekoak".
• "Adiskideok etsai".
• "Agure onari ez ateak itxi".
• "Ahal dezagun legez eta ez nahi dugun legez".
• "Aharien grisolak maiatzean dira onak".
• "Aharrausi usua, gose edo lo mezua".
• "Aho hertsitik ez da eulirik sartzen".
• "Aho itxian ez doa sartu eulia, eta aldi guztietan ez da eder egia".
• "Ahozabal luze, logale edo gose".
• "Aita-asaboi utzi, eta garen gu on beti".
• "Aita biltzaile, seme gastatzaile".
• "Aita zaharra eta betse etena ez da gerena".
• "Alaba umeginari ama estalki".
• "Albixu ipurdi pixu".
• "Aldatza ipurdi latza".
• "Aldi gaiztoan jaio doa ospe gaiztokoa".
• "Aldi joana bihurtzen gaitz da".
• "Aldi joana ez da itzultzen".
• "Aldi laburra lasterra bada, egun astia baino hobe da".
• "Alferrarentzat jana eta langilearentzat lana ez da inoiz faltako".
• "Alferrik da ura joanda gero presa egitea".
• "Ama onak ez dio nahi duzu".
• "Amari egindako zorrak ez dira inoiz ordaintzen".
• "Amen, zu hor eta ni hemen".
• "Ametsa gogoaren igandea".
• "Anbiolako supitak, egiak".
• "Anbotoko beleak Anbotora nahi".
• "Andre eder eta aberatsa, edo ero edo farata".
• "Andre ederra, etxean gerra".
• "Andre ezkondua, basoan ostatua".
• "Andrea eta sardina, hautsetan ahuspez".
• "Andrea, sua eta itsasoa, guztiz da gaiztoa".
• "Andur asko jaunok hazitzat".
• "Apaizak eta fraideak, hegal gabeko beleak".
• "Apaizaren lapikoa, txikia baina gozoa".
• "Apirilaren azkenean, hostoa haritz gainean".
• "Ardi galdua atzeman daiteke, aldi galdua berriz ez".
• "Ardoa: Nafarroako bikarioa".
• "Ardo gozoak lau begi eta oinik ez".
• "Arian-arian xehetzen da burnia".
• "Arloteari emaiok arrautza, eskatuko dik zotza".
• "Arribe eta Atallo: urre gorrizko bataio".
• "Arrotz higuingabea zara".
• "Asko baduk, asko beharko duk".
• "Asko balio du indarrak, gehiago buru azkarrak".
• "Asko egin nahi, gutxi egin bai".
• "Askoren mina, tontoen atsegina".
• "Asper banenkio, asper lekidake".
• "Astarrak umea egingo dik hi mugitzerako!"
• "Astigarreta: eguzkia atera orduko erreta, euria hasi orduko erreka".
• "Asto batek baino, bik gehiago dakie".
• "Astoa, zaldiz jantzi arren, beti asto".
• "Astoak mandoari belarri luze".
• "Astoarekin hadi kirolean, eta dik* buztanaz bizarrean".
• "Ataunen eta Zegaman, egunez ikusi eta gauez eraman".
• "Atean uso, etxean otso; hala bizikidea, gaixo".
• "Atseginago dut nauela ene etsaiak inartxi ze ez erruki".
• "Atzerrian lurra garratz, oina ipini egik baratz."
• "Aurreak erakusten du atzea nola dantzatu".
• "Auziaren ondoren, galtzen duena larru gorrian eta irabazten duena alkandora hutsean".
• "Auzo bako aria, sagu askoren habia".
• "Azaroa hotz, negua motz. Azaroa bero, negua gero".
• "Azak eta porruak eroan ditu neguak".
• "Azarkuntzak beldurra uxa beza, ze hiltzeko edo bizitzeko gudura goazke".
• "Azeriak buztana jaso ezin, eta bai gabia; handi den arren indarra, nagusi jakituria".
• "Azeriak, isatsa luze".
• "Azkar eta ondo usoak egiten du hegan".

B

• "Bakoitzak bere astoari egiten dio arre".
• "Bakoitzak bere zoroa bizi du".
• "Balantza duen aldera erortzen da arbola".
• "Balea esan eta belea izan".
• "Baleki gazteak, baleuka zaharrak".
• "Balizko errotak, irinik ez".
• "Balizko esnearekin ezin gosaldu".
• "Baño! Euria denean laño".
• "Baraibar, lainoa bar bar".
• "Baratxuria, zazpi gaitzen kontrako janaria".
• "Bat eman eta bi hartu".
• "Bat esan eta bestea egin, nola asmatu horrelakoekin?".
• "Beasain herri txiki, baina jende gehiegi".
• "Begi bat aski du saldunak eta ehun ez ditu sobera erostunak".
• "Beldur denaren ezpatak punta motz".
• "Beleak ez dau belakirik jaten".
• "Belearen umea, belakumea".
• "Beltz guztiak ez dira beleak".
• "Berandu jaikitzen bazara, eguneko lanak atzera".
• "Bere etxe pobrea, erregerena baino hobea".
• "Besteen faltak aurreko aldean, geureak bizkarrean".
• "Beste lekuetan ere txakurrak oinutsik ibiltzen dira".
• "Besteren akatsak ikusteko ez da betaurreko beharrik".
• "Besteren ama, ona; norberea, askoz hobea".
• "Betelu: deabru guztien ikuilu".
• "Beti jan eta beti me, demonio lepome".
• "Biboa uste eta baboa izan".
• "Bista ona eta elkar ezin ikusi".
• "Bizkaitarrena, jan da hotzitu".
• "Bostak eta iluna, txerria hiltzeko eguna".
• "Bost xentimoko pupua, hamar xentimoko trapua".
• "Burdina berotan jo behar da".
• "Burla minena, egia dioena".
• "Bururik ez duenak, hankak ibili behar".

D

• "Dagoenean bon-bon, ez dagoenean hor konpon".
• "Dagoenean par-par, ez dagoenean negar".
• "Dezagun gutxi dezagun beti".
• "Diruak malkarrak zelaitzen".
• "Dirua morroi ona, baina nagusi txarra".

E

• "Eder edo itsusi, zein begik ikusi".
• "Eroriz ikasten da oinez".
• "Egia egi, ogia ogi, ardaua ardau, bi ta bi lau".
• "Egia erran eta adixkidea gal".
• "Egia eta fedea, Ezkurrako legea".
• "Egiak ez ditu bi bide".
• "Egintzak lo eta jango dek mehe, izan arren bi neskame".
• "Egon lo ta jango dek/n mehe".
• "Eguarri ondorengo lehenbiziko sei egunak nolako, hurrengo urteko lehenbiziko sei hilabeteak halako".
• "Eguarrietan eguzkia; Pazkoetan elurra".
• "Eguberri argi, lastotsu ogi".
• "Eguberri argitsu, ogia gero lastotsu".
• "Eguberri, arimak ere berri".
• "Eguberri berri, nik atorra berri; maukarik ez, ajolik ez".
• "Eguberri, eroak igerri, zohiek ere larri".
• "Eguberri ilargiarekin, artzaina axuriekin".
• "Eguberri ilunetan soroetan gari asko".
• "Eguberriko aro beroak, Bazkokoz histen".
• "Eguberrirainoko larrazkena, Pazko arteko neguaren ama".
• "Eguberritan eguzkia, bazkotan elurra".
• "Eguberritan ilbera, inauteriz ilberri".
• "Eguberriz itzalketa dabilanak bilatuko du Pazkoz supazterra".
• "Eguberriz leihoan, bazkoz sutondoan".
• "Eguberriz ulitzak... kasu! Ikusiko dituzu Pazkoz horma ziriak".
• "Eguerdiko euria, egun guztiko euria".
• "Eguzkia eta euria, erromako zubia".
• "Eguzki bera on eta gaiztoentzat".
• "Eguzki eta euri, martxoko eguraldi".
• "Elur melur, ez nauk hire beldur, etxean badiat nahiko arto eta egur".
• "Enbidiosoa, bere etsai osoa".
• "Entzun eta isil, baiezko borobil".
• "Eroriz ikasten da oinez".
• "Erreka oro itsasorat ari".
• "Errementariaren etxean zotza nagusi".
• "Errezil: nekez jaio eta errez hil".
• "Esandako hitzak lotzeko ez duzu giltzarik topatuko".
• "Eskerrik asko, Mari Belasko! Okela gutxi eta salda asko".
• "Eskola umeak sasiz sasi, asko jan eta gutxi ikasi".
• "Eskuak garbitzea baino, ez zikintzea hobe".
• "Eskuko behatzak ere ez zituen Jainkoak berdinak egin".
• "Etxarri: lepoa bete txintxarri".
• "Etxean otoitzik ez egiten, eta auzoan meza ematen".
• "Etxeko sua etxeko hautsez estali behar da".
• "Euskara bihotzean baina erdara ezpainean".
• "Ez da horixe atzo goizekoa".
• "Ez dauka horretxek mingainean herdoilik".
• "Ez duk larrosik arantza gaberik".
• "Ez eukitxa ere, maite zaitxunak emango dizu".
• "Ez gehiegi hitz egin, nahi ez bada huts egin".
• "Ez herriko ta ez mendiko".
• "Ezina nekez egina".
• "Ezkondu baino lehen, kontu zer egiten den".
• "Ezkongaietan bero, kontuak gero".

F

• "Festak aurrea ederrago du atzealdea".

G

• "Goizeko oskorri, gaueko iturri".
• "Gabiri: leku askotatik agiri".
• "Gaitza, lapur isila".
• "Gaitzarentzat ez da adinik".
• "Gaizki esanak barkatu eta ondo esanak gogoan hartu".
• "Ganorabakoen etxean goizeko salda arratsean".
• "Gauez hor, egunez han".
• "Gaur egin dezakezuna biharko ez utzi".
• "Gaur hitza eman, bihar haizeak eraman".
• "Gaurko lana, biharko ogia".
• "Gazteak baleki, zaharrak baleza".
• "Geroa, alferraren leloa".
• "Gezurra esan nuen Getarian eta ni baino lehenago zen atarian".
• "Gezurrak hankak motzak".
• "Gezurtiak zer duen merezi? Egia esatean ez sinetsi".
• "Gizona gizon, katua mixon".
• "Gizona lepotik gora neurtzen da".
• "Goien dagoenak jotzen du kukurruku".
• "Goizean porrusalda eta eguerdian azak, aise kabituko zaizkik ipurdian galtzak".
• "Goiz gorri arrats euri".
• "Goizeko laino gorri, gaueko iturri".
• "Goseak begiak argi".
• "Gu behartu orduko, itsasoa agortu".
• "Gu ta gu ta gu, azkenean gurugu: besteak irabazi eta guk galdu".
• "Gure katuak buztana luze, besteek hala dutela uste".
• "Gustuko lekuan aldaparik ez".
• "Gutxi ikasia, beti jakintsu".

H

• "Haitzean jaioak haitzera nahi".
• "Hara bi: zu bat eta beste ni".
• "Haritz eroriari, zuzentzen zailago".
• "Harriak ez du begirik".
• "Hartzaile bizkor, emaile koxkor".
• "Hartzeko pronto, emateko tonto".
• "Haundia beti legez, txikia behin ere ez".
• "Hegaztia airerako, gizona lanerako".
• "Hi ere inbidia partitu zen mahaian izango hintzen".
• "Hitzek baino gehiago lortzen dute malkoek".
• "Hoa antzarrak perratzera!"
• "Hobe da bat eskuan, ez bi auzoan".
• "Hobe da oinez eta segurura, eta ez zaldiz eta zulora".
• "Hor konpon, Marianton!"
• "Hostoak erori, habiak ageri".

I

• "Ibiltari gauean, logale goizean".
• "Idiazabal: zeruko ateak zabal".
• "Ilargi eta laino, sorginentzat giro".
• "Ilea zuritzea hobe da burua baino."
• "Iluntzean berandu eta goizean goiztarra, baserri txarreko maiztarra".
• "Inor ez da ikasia jaiotzen".
• "Isilik dagoenak ez dio gezurrik".
• "Isilik oiloak pixa egin arte!"
• "Itsasoan ura ta zerua ta konforme ez dana ondura".
• "Izena duena, da".
• "Izenetik izenera gogoa zubi".

J

• "Jalgi hadi plazara".
• "Jan eta lo, potolo".
• "Jainkoa: bat eta bera nahikoa".
• "Jainkoa: gauza guztien gainekoa".
• "Jaten duten santuekin ez dago fidatzerik".
• "Jesus, Maria eta Jose; beti jan eta beti gose".

K

• "Kalean uso, etxean otso".
• "Kanpaia nahi ez duenak aditu, ez dezala soka mugitu".
• "Katurik ez dagoen etxean saguak dantzan".

L

• "Lana, osasuna".
• "Lanik errazena, agintzea".
• "Lan lasterra, lan alferra".
• "Lasai eta ondo, usoak hegan".
• "Laztan asko ta maite gitxi, asko gure eta bertan itxi".
• "Lehen hala, orain hola, gero ez jakin nola".
• "Lekunberri zakur herri".
• "Lurrak hazi eta lurrak jan".
• "Luzara egiak guziak argira".

M

• "Maria: Orion trumoia eta Markinan euria".
• "Marinelaren emaztea, goizean senardun, arratsean alargun".
• "Martxoko ostotsak, berrogei eguneko negua".
• "Medikuak gorputza garbitu, apaizak arima, abokatuak poltsa".
• "Mitxeleta xurixek, barri onak".
• "Munduan hiru gauza galtzen dira alferrik: pobrearen arrazoia, mendiko egur igarra eta alferraren indarra".
• "Munduan nahi duenak luzaroan bizi, oiloekin ohera eta txoriekin jaiki".

N

• "Nagusi askoren astoa goseak hil".
• "Nahi bada jan, egin behar da lan".
• "Naturak galdetzen zaionean bakarrik erantzuten du".
• "Neguko hegoa ez da beroa".
• "Neke gaberik, ez da bizitzerik".
• "Nirea nire, zurea gure".
• "Nola soinu, hala dantza".
• "Nolako zura, halako ezpala".
• "Non gogoa, han zangoa".

O

• "Ogi beltzak txakur txikiak: beti gauzak ez direla ezpa txiki ezpa beltz".
• "Ogi gogorrari, hagin zorrotza".
• "Oiartzun: pareta zaharrak erantzun".
• "Oilo ibiltari azerien jana".
• "Oinezkorik nahi ez, zaldikorik etorri ez".
• "On egin deizuela janak eta kalterik ez edanak".
• "Ongi eginez gero loa, osasuna ongi doa".
• "Ongi egin eta ez beitu zeini".
• "Osasuna munduko ondasuna".
• "Otsoa artzain".
• "Otsoak ere ez du bere haragirik jaten".

P

• "Pazientzia, zauri guzien gozagailu".

S

• "Sagarrak axala eder, harra berdin aiher".
• "Saldu orduko, damutu".
• "Santa Luzi: gaua moztu eta eguna hazi".
• "Sasiak entzuna bitik bat gezurra".
• "Segura: asko hil eta gutxi zerura".
• "Sorginak sasien gainetik eta hodeien azpitik".
• "Su gaberik ez da kerik".
• "Sua eta ura belaunetik behera".
• "Sua! Gabonetan txapan eta San Juanetan plazan".

T

• "Txantxangorriak baino buru behiago ez dik horrek".
• "Txapel batekin bi buru ezin estali".
• "Txapela buruan, ibili munduan".
• "Tximinoa arbolan gorago, haren ipurdia ageriago".
• "Tximist haundi eta euri gitxi".
• "Txoriak ere duen hainbat odol ematen du".
• "Txurrut bat, txurrut bi; konturatzeke zilipurdi".

U

• "Urak eginen du bide".
• "Urdai ona eta ardoa, urtekoa; adiskidea, urteetakoa".
• "Urrea esan eta urria eman".
• "Urri, baina ongi".
• "Urrun joaiteko, goazen erreposki".
• "Urruneko eltzea urrez, gerturatu orduko lurrez".
• "Urrutiko intxaurrak hamalau, bertara joan eta lau".
• "Urtarril hotza, neguaren bihotza".
• "Urte askoan txapela kaskoan".
• "Urte zaharra bukatzean, saguzarra burduntzian".
• "Usteak erdia ustel".

Z

• "Zahar hitzak, zuhur hitzak".
• "Zaharrari azkar joateko eta haurrari geldi egoteko esatea berdin da".
• "Zapata zuriak paperez, euria denean batere ez".
• "Zapatak zapata jagoten du, abarkak abarka ez".
• "Zakurrik onena etxekoa: emaztea auzokoa".
• "Zazpitan zuzen, behin oker, inork ez dizu emango esker".
• "Zein haginetan den mina, han da mihina".
• "Zenbat buru, hainbat aburu".
• "Zenbat eta ipurdia gorago, orduan eta burua beherago".
• "Zer egingo diagu ba? Hil arte bizi".
• "Zerua ta lurra aspertuak omen zauden eta itsasoa egin zuten".
• "Zetaz jantzita ere, tximua beti tximu".
• "Zikina hirietan, irina baserrietan".
• "Zozoak beleari ipurbeltz".
• "Zuhaitz ihartua, sutara".
• "Zuhur dabilena da abilena".

Kanpo loturak

• Gotzon Garatek bildutako atsotitzak